* Nguyên tắc 1: Táºp trung và o ngÆ°á»i há»c và việc há»c
Mục Ä‘Ãch và lẽ sống còn của giáo dục là ngÆ°á»i há»c. Nếu nhà trÆ°á»ng hay nhà giáo dục nà o chÆ°a hiểu Ä‘iá»u đó thì chÆ°a có tÃnh chuyên nghiệp cả vỠđạo đức và năng lá»±c. Giaó dục cho má»i ngÆ°á»i và của má»—i ngÆ°á»i. Nó sở dÄ© xuất hiện trên Trái đất là vì con ngÆ°á»i, trÆ°á»›c hết là vì ngÆ°á»i há»c. GÃao dục không chỉ là m má»—i việc là kiểm soát ngÆ°á»i há»c. Nói chÃnh xác hÆ¡n, không nên gá»i là quản là giáo viên, quản là há»c sinh, mà đó chỉ là quản là cái phần ở há» có liên quan trá»±c tiếp đến nhiệm vụ của há» là há»c táºp và dạy há»c.
Â
Â
* Nguyên tắc 2: Hướng và o chất lượng giáo dục
Nguyên tắc nà y đòi quản là giáo dục khắc phụ những yếu tố hà nh chÃnh quan liêu và hình thức trong cÆ¡ chế, thủ tục và phong cách quản là trên cÆ¡ sở xây dá»±ng và phát triển văn hóa chất lượng của nhà trÆ°á»ng. Yếu tố cốt lõi của văn hóa chất lượng là sá»± hiểu biết, thừa nháºn và cam kết công khai vá» các mục tiêu chất lượng chung của nhà trÆ°á»ng và trong từng công việc. Chẳng hạn, cam kết và phấn đấu vì các mục tiêu chất lượng ở ngÆ°á»i há»c, ở nhà giáo, ở các nhà quản là và các nhân viên, ở hạ tầng kÄ© thuáºt, ở các dịch vụ há»c Ä‘Æ°á»ng nhÆ° thÆ° viện, mạng, há»— trợ há»c táºp, dinh dưỡng, kà túc xá…Văn hóa chất lượng là chá»— dá»±a để quản là nhà trÆ°á»ng dá»… dà ng thá»±c hiện tiếp cáºn văn hóa tổ chức, bởi vì chất lượng là lợi Ãch và sá»± nhất trà của má»i thà nh viên trong trÆ°á»ng.
* Nguyên tắc 3: Hướng và o các giá trị nhân văn
Tiếp cáºn văn hóa tổ chức trong quản là giáo dục không chỉ liên quan đến cÆ¡ sở giáo dục mà cần thấm đượm trong toà n bá»™ ná»n giáo dục. Mối quan hệ giữa văn hóa và giáo dục là cặp đôi hay liên minh nếu xét vá» mặt giá trị thì giáo dục còn là đứa con đẻ của ná»n văn hóa (từ triết lÃ, là thuyết, mục tiêu, ná»™i dung và phÆ°Æ¡ng pháp giáo dục cho đến hiệu quả giáo dục Ä‘á»u từ văn hóa mà ra). Giáo dục có sứ mạng và sức mạnh phát triển văn hóa, di truyá»n văn hóa, bảo tồn văn hóa, ngoà i sứ mạng phát triển chÃnh mình.
* Nguyên tắc 4: Tá»± chủ và tá»± chịu trách nhiệm ở các cấp, các bá»™ pháºn trong trÆ°á»ng
Tá»± thân tiếp cáºn văn hóa tổ chức trong quản là giáo dục thừa nháºn sá»± Ä‘a dạng văn hóa cho nên nó giúp ná»n hà nh chÃnh trong quản là má»m mại hÆ¡n, cụ thể là phi táºp trung hóa quản là theo chiá»u dá»c và theo cả chiá»u ngang. Theo chiá»u ngang tức là phân quyá»n ở cùng cấp, và dụ nhÆ° phân quyá»n quản là giáo dục giữa cÆ¡ quan ná»™i vụ và cÆ¡ quan giáo dục tại huyện hay tỉnh. Theo chiá»u dá»c là phân cấp từ trên xuống dÆ°á»›i. Ngoà i tÃnh pháp chế, tá»± chủ và chịu trách nhiệm trong quản là giáo dục còn mang Ä‘áºm tÃnh văn hóa và đạo đức. Nó vừa nhÆ° bản lÄ©nh pháp là vừa nhÆ° má»™t dạng năng lá»±c có ná»™i dung văn hóa và đạo đức.
* Nguyên tắc 5: Hợp đồng hay giao việc công bằng, công khai, minh bạch
Các mẫu hợp đồng lao Ä‘á»™ng cả trong giáo dục công láºp và ngoà i công láºp Ä‘á»u cần được chuẩn hóa và công khai trên truyá»n thông. Äiá»u nà y phụ thuá»™c và o luáºt, chÃnh sách và các quy chế có liên quan trong sá» dụng lao Ä‘á»™ng của ngà nh giáo dục. Äối vá»›i công chức, viên chức thì cÆ¡ quan ná»™i vụ đã quy định rõ rà ng vá» hợp đồng lao Ä‘á»™ng. NhÆ°ng khi vá»±c ngoà i quốc láºp, ngoà i công láºp thì vấn Ä‘á» nà y chÆ°a rõ rà ng. Vá» khÃa cạnh văn hóa, các mẫu mã hồ sÆ¡ tuyển dụng, hợp đồng lao Ä‘á»™ng và đánh giá ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng trong giáo dục nhất là nhà giáo là vấn Ä‘á» Ä‘ang được nghiên cứu để giải quyết hợp lÃ.
* Nguyên tắc 6: Mạnh dạn trong thay đổi và phát triển
Kết hợp những nhân tố má»›i và những giá trị truyá»n thống có thể thể là mạo hiểm, kể cả cấp quốc gia, cấp địa phÆ°Æ¡ng và cấp cÆ¡ sở. Và dụ nhÆ° trên đã nói, đánh giá nhà giáo từ phiá ngÆ°á»i há»c, nhất là từ trÆ°á»ng phổ thông, thuá»™c loại vấn Ä‘á» mạo hiểm nà y. NhÆ°ng rõ rà ng tỉ lệ rủi ro ở đây không thể là vấn Ä‘á» lá»›n và tác hại không phải đáng kể. Truyá»n thống tôn sÆ° trá»ng đạo có ý nghÄ©a lá»›n lao vá» mặt đạo đức, nhÆ°ng cho rằng trò không được đánh giá thầy cô lại là sai lầm vá» mặt khoa há»c, vá» văn hóa và cả vá» mặt pháp lÃ. Äánh giá thầy cô không có gì đối láºp vá»›i đạo là thầy – trò. Trên thá»±c tế các thầy cô giáo tốt rất muốn há»c trò đánh giá mình để tá»± hoà n thiện và phát triển nghá» nghiệp của mình.
* Nguyên tắc 7: Môi trÆ°á»ng hợp tác và kÄ© năng cá»™ng tác
Äây là nguyên tắc quản là quan trá»ng nhất theo tiếp cáºn văn hóa tổ chức nhằm phát triển nhà trÆ°á»ng thà nh má»™t tổ chức có văn hóa hợp tác, kÄ© năng cá»™ng tác trong những mặt chủ yếu nhất nhÆ° quản lÃ, há»c táºp, giảng dạy và phục vụ hoạt Ä‘á»™ng giáo dục. Äó cÅ©ng là văn hóa há»c há»i và văn hóa chất lượng của nhà trÆ°á»ng. Há»c há»i tốt nhất qua hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm và cá»™ng tác để trải nghiệm. Vì váºy, các nhà quản là cao nhất trong nhà trÆ°á»ng và các nhà quản là cấp trên trÆ°á»ng thá»±c hiện tốt nguyên tắc nà y thì sẽ giúp giảm nhẹ gánh nặng cho các hoạt Ä‘á»™ng chỉ đạo, thanh tra, giám sát và đánh giá giáo dục. Khi có môi trÆ°á»ng nhÆ° váºy, má»i ngÆ°á»i thÆ°á»ng là m việc tá»± giác và nhiệt tình hÆ¡n.
* Nguyên tắc 8: Phân cấp quản là và thực hiện quy chế dân chủ hợp pháp
Quy chế dân chủ ở cÆ¡ sở là nguyên tắc quản là hà ng đầu ở cấp trÆ°á»ng mang Ä‘áºm tÃnh chất xã há»™i hóa và các giá trị văn hóa. Còn phân cấp quản là tại cÆ¡ sở lại là vấn Ä‘á» hà nh chÃnh và tổ chức trong quản lÃ. Có thể nói quy chế dân chủ cÆ¡ sở là nguyên tắc xã há»™i và con ngÆ°á»i, còn phân cấp là nguyên tắc hà nh chÃnh- tổ chức. Nguyên tắc nà y đòi há»i kết hợp nhất quán cả hai nguyên tắc cụ thể đó. Nếu chỉ lạm dụng cá cuá»™c há»p có tÃnh chất mặt tráºn, há»™i hè, vá»›i đầy đủ các thà nh phần, nghe và bà n những báo cáo tà i chÃnh hay nhân sá»± chung chung…thì quản là dá»… mang tÃnh hình thức, tháºm chà sá»± dân chủ đó cÅ©ng là hình thức chứ chÆ°a thá»±c chất.
Ngược lại, nếu quá lạm dụng phân cấp, phân quyá»n nhất là chia bè cánh hay ê kÃp theo từng mảng công việc trong quản là má»™t cách cá»±c Ä‘oan thì sẽ là m giảm sút rất nhiá»u các nguồn lá»±c hệ thống và tạo ra môi trÆ°á»ng thiếu hòa khÃ, lãng phà rất nhiá»u khả năng tham gia của má»i ngÆ°á»i. Cho nên phải nhất thể hóa hai nguyên tắc nà y lại má»™t cách hà i hòa, uyển chuyển, tạo nên môi trÆ°á»ng quản là vừa nghiêm minh (có cá nhân và đơn vị chịu trách nhiệm rõ rà ng) vừa thân thiện và hợp tác (vì già u hòa khÃ, già u sá»± tham gia, phát huy được tiá»m năng của tất cả má»i ngÆ°á»i). Nguyên tắc nà y thá»±c chất nói vá» sá»± kết hợp hai cÆ¡ chế có vẻ trái ngược nhau nhÆ°ng thá»±c ra lại bổ sung và há»— trợ nhau, cùng nâng cao hiệu lá»±c quản lÃ.
* Nguyên tắc 9: Phát triển nhân tố con ngÆ°á»i
Nhân tố con ngÆ°á»i quyết định trong số tất cả các nguồn lá»±c phát triển ở má»i lÄ©nh vá»±c kinh tế - xã há»™i. Trong giáo dục và quản là giáo dục thì nó là nhân tố quyết định. Từ việc xây dá»±ng văn hóa nhà trÆ°á»ng vá»›i những lÄ©nh vá»±c và tầng giá trị Ä‘a dạng, Ä‘á»™c đáo, cho đến việc phát triển nguồn nhân lá»±c, quản là nhân sá»±, quản là chuyên môn, quản là hà nh chÃnh, quản là tà i sản…đá»u phải dá»±a và o nhân tố con ngÆ°á»i thÃch hợp. Vì thế đây là nguyên tắc quan trá»ng nhất trong quản là giáo dục theo tiếp cáºn văn hóa tổ chức. Lâu nay trên sách báo thÆ°á»ng nói vá» các dạng văn hóa thá»±c thể, chẳng hạn kiến trúc, cầu, Ä‘Æ°á»ng phố, tượng, sản váºt văn hóa dân gian…nhÆ°ng lại bá» quên thá»±c thể sống Ä‘á»™ng thể hiện rõ nhất các giá trị văn hóa – đó là con ngÆ°á»i. Văn hóa tÃch tụ ở con ngÆ°á»i trÆ°á»›c rồi há» má»›i sáng tạo ra các váºt thể sau.
* Nguyên tắc 10: Văn hóa há»™i há»p và lá»… há»™i
Há»™i há»p là vấn Ä‘á» không Ãt phiá»n toái trong quản là ở má»i lÄ©nh vá»±c hiện nay. Nguyên tắc chung của há»p hà nh là phải có vấn Ä‘á» và giải quyết vấn Ä‘á», hoặc phải có thông Ä‘iệp, chỉ thị má»›i và phải có tiếp thu, chấp hà nh. CÅ©ng có nhiá»u xÃch mÃch, bất đồng nảy ra vì há»p. Không chỉ há»p hà nh ở phÆ°Æ¡ng diện hà nh chÃnh, mà các lá»… há»™i tại trÆ°á»ng và địa phÆ°Æ¡ng cÅ©ng không nên lạm dụng. Chỉ nên táºp trung và o những lá»… há»™i có giá trị giáo dục, phục vụ việc há»c táºp và rèn luyện của ngÆ°á»i há»c và việc giảng dạy, phát triển nghá» nghiệp của thầy giáo. Nhất là những cuá»™c váºn Ä‘á»™ng chÃnh trị do Äảng và Nhà nÆ°á»›c ta chÃnh thức phát Ä‘á»™ng trong toà n quốc, toà n ngà nh thì cần cố gắng tham gia tÃch cá»±c, khi đó có thể tổ chức các hoạt Ä‘á»™ng thiết thá»±c dÆ°á»›i hình thức lá»… há»™i có tÃnh chất nghiêm túc.
* Nguyên tắc 11: Cấu trúc tổ chức trÆ°á»ng theo chiến lược há»c há»i
Cấu trúc hay cÆ¡ cấu của hệ thống chi phối chức năng của nó. Cấu trúc chung và cấu trúc bá»™ pháºn trong nhà trÆ°á»ng là bá»™ khung có vai trò rÆ°á»ng cá»™t cho hoạt Ä‘á»™ng quản lÃ. Cấu trúc được xây dá»±ng từ sứ mạng (chức năng và nhiệm vụ chiến lược) nên nó phải ổn định trong thá»i kì chiến lược nhất định chứ không thể thay đổi liên tục, dá»… gây bất ổn trong công việc và nhân sá»±. Các khoa, phòng, tổ, trung tâm…là những Ä‘Æ¡n vị cấu trúc luôn cần được đảm bảo vá» nhân sá»± chủ chốt và có sứ mạng rõ rà ng. Nguyên tắc nà y đòi há»i má»—i khi thay đổi lá»›n vá» cấu trúc thì phải có Ä‘iểm tá»±a ná»n tảng là thá»±c lá»±c đã nâng lên và chức năng của Ä‘Æ¡n vị hứa hẹn sẽ tốt hÆ¡n, vượt quá khuôn khổ cấu trúc hiện tại.
PGS.TS Äặng Thà nh HÆ°ng |